Regres kolei – woj. wielkopolskie

Na terenie województwa wielkopolskiego znajduje się niespełna 600 km zamkniętych i nieczynnych linii. Wiele z nich nie jest obecnie przejezdna ze względu na stan techniczny torowiska, dewastacje, kradzież infrastruktury, zarastanie torów roślinnością, a także zaasfaltowane przejazdy oraz inne formy zagospodarowania przestrzennego nieuwzględniające linii. Część z nich została już usunięta z ewidencji PKP PLK. Ponad 200 km jest eksploatowane tylko przez pociągi specjalne lub ruch towarowy. Kolejność zamykania przewozów pasażerskich w województwie na danych odcinkach linii kolejowych w latach 1962-2012 ilustruje poniższa lista oraz mapa województwa opracowana na podstawie  archiwalnych rozkładów PKP oraz programu Railmap.

Odcinek linii kolejowej:	Rok ostatecznego zawieszenia	Długość w km
Domachowo – Karzec	1965	20
Ociąż – Kucharki	1975	11
Miejska Górka – Krobia	1979	15
Miejska Górka – Pakosław	1979	9
Chodzież – Gołańcz	1986	35
Zbąszyń – Międzychód	1987	43
Krobia – Gostyń	1987	19
Orchowo – Mogilno (kujawsko-pomorskie)	1987	20
Ostrzeszów – Namysłaki	1988	28
Kościan – Grodzisk Wlkp.	1989	30
Koźmin Wlkp – Piaski	1990	29
Opalenica – Grodzisk Wlkp.	1991	10
Wronki – Oborniki Wlkp.	1991	31
Gostyń – Kościan	1991	41
Rawicz – Ścinawa (dolnośląskie)	1991	47
Bojanowo – Szlichtyngowa (dolnośląskie)	1991	38
Krzyż – Człopa (zachodniopomorskie)	1991	25
Kępno – Namysłów (dolnośląskie)	1991	41
Skoki – Janowiec Wlkp. (kujawsko-pomorskie)	1991	26
Rogoźno Wlkp – Drawski Młyn (zachodniopomorskie)	1993	67
Bzowo Góraj – Czarnków – Piła	1993	43
Złotów – Więcbork (kujawsko-pomorskie)	1993	33
Wolsztyn – Nowa Sól (lubuskie)	1994	52
Wolsztyn – Sulechów (lubuskie)	1994	38
Wągrowiec – Damasławek	1994	22
Czempiń – Śrem – Mieszków	1995	53
Międzychód – Szamotuły	1995	56
Międzychód – Wierzbno – Skwierzyna (lubuskie)	1995	29
Sława – Gniezno Winiary	1995	39
Konin – Kazimierz Biskupi	1996	14
Rawicz – Miejska Górka – Kobylin	1996	34
Damasławek – Żnin (kujawsko-pomorskie)	1996	17
Puszczykówko – Osowa Góra	1999	5 (zelektryfikowane)
Rokietnica – Pniewy Szamotulskie – Międzychód	1999	63
Gniezno – Damasławek – Kcynia – Nakło (kujawsko-pomorskie)	2000	75
Kępno – Oleśnica (dolnośląskie)	2002	42
Gołańcz – Kcynia – Bydgoszcz Główna (kujawsko-pomorskie)	2004	57
Kąkolewo – Gostyń – Jarocin	2011	58
Leszno – Wschowa – Głogów (lubuskie, dolnośląskie)	2011	65
Babiak – Inowrocław (kujawsko-pomorskie)	2012	64 (zelektryfikowane)
Jarocin – Gniezno	2012	45 (zelektryfikowane)
Rogoźno Wlkp – Wągrowiec (II raz)	2012	19

Analizując przedstawione w powyższej tabeli lata zamykanych nierentownych odcinków w ruchu pasażerskim można wyróżnić 5 istotniejszych etapów. W pierwszym etapie, który można by datować na lata 1962-1985 zamykano krótkie linie o znaczeni marginalnym pomiędzy małymi miejscowościami i wsiami. Większa część torowisk na zamkniętych odcinkach została wtedy rozebrana. Kolejny, o wiele bardziej intensywny etap zawieszania połączeń to lata 1986-1991. Skupiono się na likwidacji nierentownych połączeń o znaczeniu lokalnym, zwłaszcza tymi pomiędzy mniejszymi węzłami kolejowym. Rok 1991 okazał się dla wielu linii ostatnim z planowymi połączeniami. Pomimo usunięcia pociągów z rozkładu wielu tras, żaden węzeł kolejowy nie stracił całkowicie połączeń. W przeciwieństwie do stacji położonych na zamkniętych liniach czy też ślepo zakończonych jak m. in. Namysłaki i Orchowo, na których ruch pociągów pasażerskich został wstrzymany. Intensywne cięcia w rozkładzie przyniosły lata 1993-1996. Dostęp do rozkładowych pociągów pasażerskich, które okazywały się nieekonomiczne zaczęły tracić ośrodki miejskie takie jak m.in.: Śrem, Czarnków, Sieraków. Końcówka XXI i początek nowego XX w. czyli lata 1999-2004 to ostateczny  koniec połączeń do m. in. do Międzychodu i Pniew Szamotulskich oraz pierwsze w województwie zawieszenie pociągów na całkowicie zelektryfikowanym odcinku do Osowej Góry, znajdującej się na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Ostatni etap to lata 2011-2012, które przyniosły zamknięcie nierentownych połączeń do Gostynia obsługiwanych  przez Koleje WIelkopolskie.Ponadto drugi raz jest zawieszona linia z Leszna przez Wschowę, do Głogowa. W rozkładzie z grudnia 2012 r., przestają kursować pociągi po zelektryfikowanym odcinku Gniezno – Jarocin.

Charakterystyka zawieszonych linii w województwie wielkopolskim

Zdecydowana większość podanych w tabeli odcinków linii kolejowych, które zostały zlikwidowane była niezelektryfikowana. Wyjątkami, po których mogły poruszać się pociągi o napędzie elektrycznym były odcinki  Osowa Góra – Puszczykówko (trakcja elektryczna została ostatecznie  zdemontowana  3 lata po zamknięciu) oraz Gniezno – Jarocin. Jedynymi odcinkami, na których udało się przywrócić ruch z powrotem w roku 2006 r. to Leszno – Głogów (by ponownie zawiesić w 2012) oraz w 2011 r. Rogoźno Wlkp. – Wągrowiec (do 2012 r. podczas trwania modernizacji fragmentów linii Poznań – Wągrowiec). Ponadto na terenie województwa znajduje się więcej niż 100 km całkowicie rozebranych linii kolejowych, głównie zamkniętych przed 1990 r. Proces ten będzie się nasilał, wskutek wykreślania z ewidencji PKP nieczynnych odcinków, które mogą przejmować samorządy lokalne, planując na ich obszarach np. drogi rowerowe. Wiele szyn porzuconych w terenie linii staje się podmiotem zainteresowania handlarzy złomem. Taki los spotkał m. in. odcinek Czarnków – Miłosław Ujski po zamknięciu w 1993 r.

Spadek znaczenia węzłów kolejowych w woj. wielkopolskim

Węzeł kolejowy stanowi stacja, w której zbiegają się więcej niż dwie linie, licząc jako odrębną linię każdy kierunek (Taylor, 2007). Węzły można klasyfikować wg wyposażenia technicznego, liczby zbiegających się w nich linii, liczby odprawianych pociągów rozrządzanych wagonów lub przewijających się przez nie pasażerów. Są one kluczowymi punktami sieci kolejowej, Ważniejsze węzły stanowią na ogół nie tylko proste rozwidlenia lub skrzyżowania linii kolejowych, lecz także stacje rozrządowe i przesiadkowe, wyposażone w obiekty zaplecza technicznego, jak m.in. lokomotywownie, tory postojowe, magazyny paliwa itp. obiekty usługowe dla pasażerów, obiekty socjalne dla pracowników kolei. Nierzadko mieszczą się w nich również jednostki administracyjne kolei, jak choćby oddziały służby drogowej, straży ochrony kolei czy zabezpieczenia ruchu i łączności (Lijewski, 1977). W poniższych kolumnach analiza spadku  znaczenia węzłów kolejowych w województwie wielkopolskim opracowana na podstawie rozkładu jazdy z 1975 r. i z 2013 r.

Nazwa węzłowej stacji kolejowej	Liczba kierunków, łączących się w danej stacji	Liczba kierunków, na których w 2015 funkcjonowały pociągi pasażerskie	1975 = 100%
Poznań	9 (łącznie ze stacjami aglomeracji poznańskiej)	9	100%
Ostrów Wlkp.	5	5	100%
Krotoszyn	4	4	100%
Piła	6	5	83,33%
Zbąszyń	4	3	75%
Krzyż	6 (łącznie z rozwidleniem w Drawskim Młynie)	4	66,6%
Leszno	6( łącznie z rozwidleniem w Kąkolewie)	4	66,6%
Wolsztyn	5	3	60%
Kępno	5	3	60%
Jarocin	6 (łącznie z rozwidleniem w Mieszkowie)	3	50%
Wągrowiec	4	2	50%
Rogoźno	4	2	50%
Grodzisk Wlkp.	4	2	50%
Września	4	2	50%
Kościan	4	2	50%
Krobia	4	2	50%
Gniezno	5	2	40%
Gostyń	5 (łącznie z rozwidleniem w Piaskach)	0	0%
Damasławek	4	0	0%
Międzychód	4	0	0%
Miejska Górka	4	0	0%

Po okresie zawieszenia przewozów na wielu liniach, wiele stacji węzłowych straciło część obsługiwanych kierunków. W tabeli 4 przedstawiono wszystkie węzły kolejowe w województwie wielkopolskim skupiające w sobie linie z przynajmniej 4 kierunków. Za daty porównywane przyjęto 1975 r., jako okres maksymalnego rozwoju kolei oraz czasy współczesne – 2012 r. Na podstawie przedstawionej poniżej tabeli, można zaobserwować, że tylko 4 stacje węzłowe, w miastach: Poznań, Ostrów Wielkopolski oraz Krotoszyn, charakteryzują się utrzymaniem ruchu pasażerskiego we wszystkich rozchodzących się kierunkach. W porównaniu z 1975 r. największy spadek nastąpił w Gostyniu, Damasławku, Międzychodzie, Miejskiej Górce, jako że te miejscowości całkowicie zostały pozbawione połączeń pasażerskich. Spośród węzłów, które nadal częściowo pełnią swoje funkcje, najwidoczniejszym spadkiem obsługiwanych kierunków charakteryzuje się Jarocin, w którym tylko połowa kierunków jest obsługiwana oraz Gniezno. Wiele węzłów kolejowych przedstawionych w tabeli 4 cechuje się jedną linią główną, która jest czynna oraz jedną drugorzędną, na której przewozy zostały zawieszone.

Powyższa analiza jest fragmentem  pracy magisterskiej „Regres sieci kolejowej oraz zagospodarowanie nieczynnej infrastruktury w województwie wielkopolskim” napisanej na kierunku Gospodarka Przestrzenna. MaciejGrzywaczewski