Poznań i województwo poznańskie – transport kolejowy*

*analiza skupia wyłącznie kolej normalnotorową wchodzącą w skład spółki PKP PLK

Województwo wielkopolskie, utworzone w wyniku reformy administracyjnej w 1999 r., leży w środkowo zachodniej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Południowo Wielkopolskiej, w dorzeczu Warty. Województwo dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 31 powiatów ziemskich i 226 gmin. Siedzibą wojewody i zarządu województwa jest Poznań. Województwo wielkopolskie (29 826 km²) stanowi drugie pod względem wielkości w Polsce. Zamieszkuje je ponad 3,47 mln mieszkańców  (2014). Gęstość sieci kolejowych eksploatowanych normalnotorowych, wynosiła w 2013 r. 6,4 km na 100 km², co pozwala sklasyfikować je na 6 miejscu wśród 16 województw Polski. Długość linii kolejowych normalnotorowych w województwie wielkopolskim wynosiła w 2013 r. 1907 km.  Wskaźnik elektryfikacji wynosi 66% co jest zbliżone do średniej krajowej, stanowiącej 61,5%  – liczba ta co parę lat ulega zwiększeniu  wskutek wyłączania z ewidencji PKP PLK nieprzejezdnych lub zamykanych linii, które zazwyczaj są niezelektryfikowane. Przykładowo jeszcze w 2011 r. wskaźnik elektryfikacji dla województwa wielkopolskiego wg GUS wynosił 62%, a przez ostatnie lata nie zelektryfikowano żadnego nowego odcinka.

Najważniejszym węzłem w województwie jest Poznań. Miasto skupia linie zbiegające się promieniście z 9 kierunków:

● kierunek północno-zachodni m.in. na Krzyż Wlkp., Szczecin lub Gorzów Wlkp.,
● kierunek zachodni m.in. na Zbąszynek, Zielona Góra lub Rzepin, Berlin,
● kierunek wschodni m. in. na Konin, Kutno, Warszawę, Moskwę,
● kierunek południowy, m. in. na Leszno, Rawicz, Wrocław, Opole, Katowice
● kierunek północny, m. in. na Chodzież, Piłę, Kołobrzeg, Koszalin,
● kierunek północno-wschodni, m. in.: na Gniezno, Inowrocław, Bydgoszcz,
● Kierunek północno-wschodni m. in. na Wągrowiec, Gołańcz, Kcynia, Bydgoszcz,
● kierunek południowo-wschodni, m.in. na Ostrów Wlkp., Kluczbork lub Łódź
● kierunek zachodni m. in. na Grodzisk Wlkp., Wolsztyn, Sulechów, Zielona Góra.

Pod względem zbiegających się linii Poznań jest po Wrocławiu najbardziej rozwiniętym węzłem kolejowym w Polsce. Poznański węzeł jest całkowicie zelektryfikowany. Do wybiegających z niego linii nieposiadających trakcji elektrycznej eksploatowanych przez ruch osobowy należą dwie : Poznań – Wolsztyn oraz Poznań – Wągrowiec. Na tych liniach, o lokalnym znaczeniu dominują autobusy szynowe, rzadko w ostatnich latach zastępowane nieekonomicznymi, starymi lokomotywami spalinowymi. Trakcja parowa stanowiąca atrakcję turystyczną pojawiała się w rozkładzie do końca roku 2013 na linii Poznań – Wolsztyn. W stolicy województwa znajduje się 13 czynnych stacji i przystanków, które mogą pełnić znaczącą rolę komunikacji zbiorowej wewnątrz aglomeracji poznańskiej. Są to poznańskie stacje i przystanki: Główny, Antoninek, Dębiec, Dębina, Garbary, Górczyn, Junikowo, Karolin, Krzesiny, Wola, Wschód, Starołęka, Strzeszyn. Ruch pasażerski w województwie jest obsługiwany głównie przez pociągi spółek PKP Intercity, Przewozów Regionalnych oraz utworzonych w 2009 roku Kolei Wielkopolskich, spółki w całości należącej do samorządu województwa wielkopolskiego (Rozkład PKP 2013). Innymi istotnymi węzłami kolejowymi w województwie są: Ostrów Wielkopolski, Jarocin, Leszno, Piła oraz gminny Krzyż Wielkopolski z powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego. Największą stacją towarową w województwie jest Poznań Franowo.

Sieć kolejowa na terenie województwa wielkopolskiego jest rozbudowana dość nierównomiernie, ze względu na uwarunkowania historyczne związane z różną przynależnością części województwa do zaborów – pruskiego i rosyjskiego. Zwłaszcza słabo na tle reszty województwa wygląda gęstość sieci na wschodzie województwa, będącej w przeszłości częścią Królestwa Polskiego pod panowaniem Rosji.

Analizując podaną poniżej mapę można zaobserwować iż w województwie znajduje się kilka odcinków linii zakończonych ślepo o dość interesującej genezie. Dwie z nich leżą we wschodniej części wielkopolski, dawniej na przygranicznych obszarach Cesarstwa Niemieckiego tj. linie Ostrzeszów – Namysłaki oraz Mogilno – Orchowo. Druga z linii położona jest częściowo w województwie wielkopolskim a częściowo w województwie kujawsko-pomorskim. Przedłużenia tych linii nie zostały nigdy zrealizowane m. in. przez działania podczas I wojny światowej. Inną genezę ma odcinek położony w Zagłębiu Konińskim, łączący odkrywki węgla brunatnego z elektrowniami Pątnów, Adamów i Konin. Linia powstała w latach 70 XX w. prócz przewozów towarowych na tym przemysłowym obszarze miała ułatwić pracownikom dotarcie do zakładów. Obecnie linia eksploatowana jest tylko przez pociągi towarowe a także stanowi połączenie z siecią kolei, która jest własnością kopalni. Ciekawie położona jest linia do Osowej Góry, na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Przy końcowym przystanku znajdują się J. Góreckie oraz J. Budzyńskie, a zimą na pobliskim wzgórzu znajdował się wyciąg narciarski. Nie dziwi więc fakt, że ta zelektryfikowana już w 1966 r., położona niecałe 20 km od Poznania linia była wykorzystywana zwłaszcza do obsługi ruchu turystycznego.

Największe miasta bez pociągów osobowych w województwie wielkopolskim (2015)

Spośród wszystkich 31 miast powiatowych, pięć nie posiada regularnych połączeń pasażerskich, należą do nich:

– Śrem (29,9 tys. mieszkańców) od 1995 r.
– Gostyń (20,4 tys. mieszkańców) od 2011 r.
– Turek (28 tys. mieszkańców) – nigdy nie posiadał dostępu do sieci normalnotorowej
– Czarnków (11,2 tys. mieszkańców) od 1993 r.
– Międzychód (10,9 tys. mieszkańców) od 1999 r.

Do tych miast docierają jedynie sporadycznie pociągi towarowe. Ponadto należy wspomnieć o powiatowym mieście Turek, które pomimo posiadania ważnych kombinatów górniczo–energetycznych nie doczekał się nigdy linii normalnotorowej. Pleszew posiada natomiast stację położoną w odległej o 3 km od centrum miejscowość Kowalew, która początkowo została połączona z miastem koleją wąskotorową, a później dobudowano „trzecią szynę” dzięki której może do stacji Pleszew Miasto dotrzeć tabor normalnotorowy.

Powyższa analiza jest fragmentem pracy magisterskiej „Regres sieci kolejowej oraz zagospodarowanie nieczynnej infrastruktury w województwie wielkopolskim” napisanej na kierunku Gospodarka Przestrzenna. MaciejGrzywaczewski